İSTİŞARE YAPILACAK KİŞİDE BULUNMASI GEREKEN ÖZELLİKLER

[erkam]

1- Adalet:
Adaletten maksat, İslâm'ın koymuş olduğu ölçülere göre kâmil bir müslüman ve ahlâk sahibi olmak de­mektir.
Adalet, herkesin hakkı neyi gerektiriyorsa kendisi­ne hakkını tastamam vermek demektir.
Haksızlıktan kaçınmak ve hak sahibine hakkını gereği gibi vermek, ancak ilâhî adalet esaslarım be­nimseyen kimseler için tam anlamı ile düşünülebilir. Hatır için iş yapılmaz. Hiç kimseye hakkı olmadığı bir şey verilmez. Hareket ve davranışı, cezayı gerektiriyor­sa en yakını da olsa suçunun karşılığmdaki cezasını çekmesini istemekten geri durmaz.
İşte İstişare ehlinde aranan ilk temel özelliklerden bi­ri budur.

2- Akl-ı Selim ve Görüş Kabiliyeti:
Hâdiseleri değerlendirebilecek, seziş gücü kuvvetli kimseler olmak demektir.
Herkes aynı karakterde yaratılmadığı gibi, gerek tabîi aklı ve gerekse çeşitli deneylerle geliştirdiği pra­tik zekâsı da farklıdır.
Hiçbir şeyden haberi olmayan, pratik zekâsı bu­lunmayan, düşünme kabiliyetinden mahrum olan, düşündüğü zaman da kayda değer bir neticeye ulaşama­yan kimseler, İstişare için ehil değildirler.

3- İlim:
Bundan maksat, İslâmî şuurla şuurlanmış olan müslüman bir cemiyetin problemlerini çözmek için ge­rekli olan dinî ve dünyevî ilimdir.
İstişare üyelerinden her biri, belirli bir ilim mertebe­sine ulaşmış olacaktır. Çünkü câhil olan bir kimsenin görüş beyan etmesi mümkün olmadığı gibi, böyle bir kimsenin görüşüne itibar edilmesi de mümkün değil­dir.

4- Doğruluk:
İstişare üyesi, karar bildirirken ve bir neticeye varır­ken asla doğruluktan ayrılmamalıdır. İlâhî emirleri gereği gibi yerine getirmek, yasaklarından da kaçınmak gerekir. Hiç kimsenin şahsiyetini zedeleyici hareketler­de bulunmamalıdır.
Doğruluk, mü’min olan kimsenin başta gelen sı­fatlarından biridir. Her ne suretle olursa olsun, aleyhi­ne bile olsa doğruluktan ayrılmamalıdır. Doğru hareket etmeyi, prensip kabul eden mü’min kulun Hak Teâlâ daima yardımcısıdır.

5- Tecrübe:
Hayatî tecrübe sahibi olmak, çeşitli sahalarda be­lirli müddetler çalışarak pratik tatbikatı öğrenmek, isa­betli kararlar vermeye yardım eder. Bunun için sadece teoride kalan bir ilim, hedefe kaynaşmış kişinin kabi­liyetini açığa çıkaran iki önemli elemandır.
Tecrübe, geçmişteki olaylar içinde yoğrulmak ve onlardan gereken dersi almak demektir. Zira tecrübe­nin çoğalması, görüşlere sıhhat ve kuvvet kazandırır.
Ebu Zennâd’ın A'rec'den, onun da Ebu Hureyre. (r.a.)'dan rivayet ettiği bir hadis-i şerifte Rasûlullah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur;
“Akıl sahiplerinden irşâd isteyiniz, yolun doğrusu­nu bulursunuz. Onlara isyan etmeyiniz, sonra pişman olursunuz”.
Abdullah bin Hasen, oğlu Muhammed'e nasihat ederken şöyle demiştir:
“Cahile danışmaktan sakın. Nasîhatçı olarak gör­sen bile güvenme. Zira onların dostluğu, akıl erbabının düşman olduğu zamanki düşmanlıkları gibidir. Cahile danışmanın seni uçuruma düşürmesinden korkulur. Akıllı düşmanın hilesi ile yapacağı odur”.
Abes ehlinden bir adama:
“Sizin işleriniz niçin bu kadar isabetli olur, diye soruldu?” Adam da:
“Biz, bin kişiyiz. İçimizde bir akıllı vardır. Ona itaat ederiz. Sanki biz, bin akıllı gibiyiz” diye cevap verdi.
Şu iki kişi ile kesinlikle müşavere etmekten ka­çınmak gerekir:

a) Tecrübesiz ve kendini beğenmiş genç.
b) Zamanın, bedenini ihtiyarlattığı gibi, aklın­dan da bir kısmını alıp götürmüş olan yaşlı ihtiyar.

Mensûru'l-Hikem'de:
“Her şey akla, akıl da tecrübeye muhtaçtır” diye açıklanmıştır.
Onun için:
“Günlerin geçmesi bir takım perdeleri kaldırır, aî-tında gizli kalan şeyleri gösterir” demişlerdir.
Bazı hukemâ da:
“Tecrübenin sonu yoktur. Akıllı olan kimse bun­dan istifâde ederek aklını fazlalaştırır” derler.

Yine bir kısım hikmet erbabı da:
“Akıllı kişilerden kuvvet alan, umduğuna kavuş­manın mutluluğunu duyar” derler.
Ebu'l-Esved ed, Düelî de:
“Her nasihatçı nasihat vermeyebilir. Her nasihat veren de akıllı olmayabilir. Fakat bu ikisini kendisin­de toplayanın nasihatına kulak vermek gerekir ve öğüt­lerini tutmak lâzımdır” der.

6- Dindar ve Takvî Sahibi Olmak:
İslâmî şuura sahip olmayan ve bu noktalarda has­sasiyeti bulunmayan bir kimseden doğru bir görüş bek­lemek hemen hemen mümkün değildir. Böyle olan bazı kimseler zaman zaman ve kabile asabiyyeti veya bağlı olduğu dinî taassup yüzünden hakîkatları tamamen ters-yüz ederek aktarmaya ve kabul ettirmeye çalış­maktadır.
Halbuki dindar ve takva sahibi olan kimseler, her türlü maslahatın ve hayırlı işlerin direği ve zaferlerin kapısıdır. Dinî duygularla bezenmiş olan kişilerin gizli­sinden de, açığından da emîn olunur ve bunlardan asla zararlı bir fikir çıkmaz.
“Her kim bir iş murad eder de müslüman birine danışırsa, Allah-ü Teâlâ onu en güzel işe muvaffak kı­lar.”

7- Samîmi ve İçten Nasihatçı Olmak:
Fikrine baş vurulan kimse, samîmi değilse, doğru bir görüş beyanında bulunması hemen hemen müm­kün değildir. Yapılan nasihat, sevgi ile yapılmış olmalıdır. Nasîhatla sevgi bir arada olunca fikir tasdik eder ve görüşü durulaştırır.
Bazı hukemâ bu konuda şöyle demişlerdir: “Akıllı olanların dışında kimse ile müşavere etme ve bu müşavere edeceğin kimsede kıskançlık ve kin­darlık hastalığı olmasın. Sakın kadınlarla müşavere etme. Zira onların görüşleri noksanlığa ve azimleri de ucuzluğa gider”.
Buna rağmen öyle bazı konular vardır ki, o konu hakkında bir erkekten çok kadının fikirleri önem taşı­yabilir. Bu gibi noktaların gözönünde bulundurulması uygun olur.

Bazı edipler de:
“Akıllı ve şefkatli kimselerle meşveret zafer, akıl­sız kimselerle meşveret tehlikelidir” demişlerdir.

8- Re'y ve Hikmet:
İstişare ehli olan kimsenin re'y ve hikmet sahibi ol­ması gerekir. Çünkü İstişarenın esası, İslâmî esaslara en uygun düşen doğruyu araştırmaktır. Her türlü hevâ ve hevesten uzak olarak karar vermektir.
Kendisi ile İstişare edilecek kimsenin sağlam fikir­li ve keskin görüşlü olması yanında, fikrini karıştıra­cak endişe, görüşünü bulandıracak keder sahibi olma­masına da dikkat etmelidir. Zira karışık fikirler, bula­nık görüşlerle bir yere varılamaz.
İran Kralı Kisrâ, önemli bir işle karşılaşınca ve­zirlerini toplar, onlarla İstişare ederdi. Onların görüş­lerinde kusur görürse, kendilerini cezalandırır ve “bun­ların nzıklarraı kıstınız da görüşlerinde hata ettiler” derdi.
Salih bin Abdü'l-Kuddûs de:
“Zor işlerde kudret ve nasihat ehli gibi işaret eden ve yol gösteren bulunmaz. Böyle işlerde onların nasi­hatini seç”, demiştir.

9- İstişare Edilecek Kimsenin Bir Garazının Olmaması:
Konu hakkında görüşü sorulan kimsenin, o konu­da herhangi gizli bir maksadının olmaması şarttır. Çünkü gerek İstişare yapmak isteyen kimseye karşı, ge­rekse İstişare konusuna karşı gizli birtakım çıkarları veya kin ve husûmeti bulunan kimsenin, gizli maksat­ları görüş sahasını daraltır ve fikirlerindeki isabeti if­sat eder.

Fazl bin Abbâs şöyle demiştir:
“Bazan günler câhili kuvvetlendirir de akıllı ve görüş sahibi kimseleri hevâî arzulan yüzünden düşü­rür. Bazı gençleri, hata ettiği halde methettirir. İyi­likte isabet sahibi olanları uzak düşürür.

10- İhtisas:
İhtisas, her ne kadar ilim ve tecrübe ile içice bu­lunuyorsa da, tek bir kimsenin bütün hayatı kucakla­yan her sahada ilim ve tecrübe sahibi olması mümkün değildir. Bunun için her meselede o meselenin ihtisa­sını yapmış bulunan elemanlardan meydana gelen meşveret meclisi kurmak olmalı ve hayırlı maksadı el­de etmeye sebep olur.
İşte yukarda arzedilen bu hususlar, kendisine top­lanmış olan kimseler, gerçek mânâda müsteşardırlar ve isabetli görüşlere daima hazırlıklıdırlar.

ALINTI