Ebu Isa Muhammed bin Isa bin Sevre bin Musa bir Dahhak el-Tirmizî

[dareyn]

Islâm dünyasinin sekiz büyük hadis bilginind en birisi. Tam adi, Ebu Isa Muhammed bin Isa bin Sevre bin Musa bir Dahhak el-Tirmizî'dir. Kütüb-i sitte olarak anilan en güvenilir alti hadis derlemesi nden birinin sahibidir . Dördüncü Müslüman kusak (etbau etbau't-tabiin), içinde yer alir. Hadis ilminde en yüksek dereceye ulasanlar a özgü olan "Hafiz" ünvanina sahip ender kisilerde ndir.

Tirmizî'nin dogum yeri ve yili konusunda farkli rivayetle r vardir. Buna göre Tirmizî ya da Mekke'de 200 (815), 206 (821) veya 209 (824) yilinda dogdu; Tirmizî'de 270 (883), 275 (888) ya da büyük ihtimalle 279 (892) yilinda öldü.

Kor olarak dogan ya da sonradan gözlerini yitiren Tirmizî, ilk ögreniminden sonra çalismalarini hadis ilmi üzerinde yogunlast irdi. Hadis derlemek amaciyla Horasan, Irak ve Hicaz'da geziler yapti. Basta Buharî, Müslim ve Ebû Dâvud olmak üzere birçok bilginden hadis aldi. Kendisind en de Heysem bin Kulab el-Sasî, Mekhul bin el-Fald, Muhammed bin Mahbub el-Mahbubî el-Mervezi gibi bilginler hadis rivayet ettiler.

Tirmizî Kitabu'l-Ilel, Kitabu's-Semail, Kitabu Esmai's-Sahabe, Kitabu'l-Esma ve'l-Küna gibi eserler birakmiss a da büyük ününü es-Sünen de denilen el-Camiu's-Sahih adli eseriyle kazandi. Tirmizî, câmi' türündeki bu eserde yalniz hadisleri derlemekl e kalmamis, her hadisten sonra "Ebu isa der ki" diyerek hadise iliskin düsüncelerini açiklamis, degerlend irmeler yapmistir . Hadisleri Islam hukukunun konularin a uygun bir düzen içinde siniflama si ve tekrarlar dan sakinmasi, eserine yararlanm a kolayligi kazandiri r. Hadis bilginler ine göre es-Sünen'in diger hadis derlemele rine üstünlük saglayan baslica özellikleri sunlardir: Hadisleri n güvenilirlik dereceler ini belirtmes i, tasidigi zaaflara dikkat çekmesi, ravilere iliskin bilgi vermesi, hukukçularin hadislerd en çikardigi sonuçlara deginmesi ve mezhepler in görüslerine yer vermesi.

Tirmizi eseri hakkinda söyle der: "Ben bu Cami-i Kebir'i yazip bitirince, onu ilkin Hicaz alimlerin e gösterdim. Hepsi de begendile r. Daha sonra alip Irak alimlerin e götürdüm. Onlar da agiz birligiyl e eseri övdüler. Nihayet Horasan diyari alimlerin e takdim ettim. Onlar da memnun oldular, bilahare eseri ilim alemine sundum. Bu eser kimin evinde bulunursa, orada konusan bir Peygamber vardir" (Abdulaziz bin Sah Veliyyull ah Dehlevi, Büstanu'l-Muhaddisin, çev. Ali Osman Koçkuzu, Ankara 1986, 197).

Endülüs bilginler inden birisi, Tirmizî'nin eserinin özelliklerini ve degerini, yazdigi bir siirle söyle anlatir:

"Tirmizî'nin kitabi bir ilim bahçesidir. Çiçekleri adeta gökteki yildizlar in parlaklig ini aksettiri yor. O eser sayesinde hadisler vuzuha kavusur. Güzel lafizlara meydana konulmus, adeta resim gibi yerli yerince tanzim edilmisti r. "

"Hadisleri n en yüksek nevi sahihlerd ir. Onlar nurlu yildizlar halinde, her yani aydinlati rlar. Hadisleri n sahihini hasenleri takip eder. Sonra garibler gelir. Hadisleri n sahihi sakiminde n ayrilmist ir. Tirmizî onlari tek, tek isaretler iyle ilim erbabina açiklamistir. Bu hadisleri, sahih eserler halinde siraya dizmis, onlari ciddi akil sahipleri de begenip seçmislerdir. Onu begenenle r; fakihleri n ve bilginler in en önde gelenleri fazilet erbabinin, dogru yola gidenleri n en üstünleridir."

"Tirmizî'nin kitabi böylece enfes bir eser; ilim erbabinin takdir ettigi, okuyup konustugu bir çalisma olmustur. Onlar, ruhlarina en yüksek faydayi bahseden en kiymetli bilgileri, Tirmizî'nin kitabinda n iltibas etmislerd ir"

"Ondan, biz de hadisler yazdik; eseri biz de rivayet ettik. Bu isi, cennet irmaginin suyundan kana kana içmek niyetiyle gerçeklestirdik"

"Düsünce, mana denizine daldi. Oradan en dogru manalara ulasti. Rahman olan Allah, Ebu Isa et-Tirmizî'yi bu serefli isinden dolayi hayir üstüne hayir vererek mükâfatlandirsin" (Abdulaziz bin Sah Veliyyull ah Dehlevi, a.g.e., 198.)