Te’vîl Ne Demektir?

[sürgün]

تَأوِيل Te’vîl kelimesi اَوْلٌ – يَؤُولُ - آلَ kökünden tef’îl vezninde bir mastardır. اَوْلٌ evl kelimesi geri dönmek rücû manasındadır اَوْلٌ kelimesinin tef’îl bâbı olarak تأويل te’vîl; döndürmek, herhangi bir şeyi varacağı yere vardırmak, açıklamak, beyân, tefsir, keşf, îzâh, tercüme, netice gibi anlamlarda kullanılır.

Istılah olarak, zâhiri birbirine uygun olan iki ihtimalden birini tercih etmektir. Ez-Zerkeşi’ye göre ise; âyetin muhtemel olduğu manalardan birine hamletmektir.

Tefsir ilmindeki ıstılâhî manası ile te’vîl değişik şekillerde tanımlanmıştır. Bu tanımlar her ne kadar ifade bakımından farklı ise de genellikle aynı manaya yakın tariflerdir. Fakat daha çok şu tanımın üzerinde durulmuştur; te’vîl; “Âyetin, taşıdığı muhtemel anlamlardan birine hamledilmesidir.” Başta İbn Cerîr et-Taberî olmak üzere birçok müfessir, eserlerinde te’vil kelimesini tefsir anlamında kullanmışlardır.

Begavî’nin, te’vil ve tefsir tarifi şöyledir: “Te’vil: Ayet-i kerimeyi öncesi ve sonrasına uygun olan muhtemel manasına, Kitap ve Sünnet’e ters düşmeksizin, istinbat yoluyla hamletmektir. Tefsir ise: Ayeti, nüzûl sebepleri, diğer durumları ve kıssası itibariyle açıklamaktır ki, ancak nakil yoluyla sâbit olan işitme ile olur.”

Begavî’nin tanımına yakın bir tanım da şöyledir: “Meşrû bir sebep veya delilden ötürü âyeti zâhirî manasından alıp, kendisinden önce ve sonraki âyete mutâbık, kitab ve sünnete uygun manalardan birine hamletmektir.”

Mâturîdî’ye göre: “Tefsir: Ayetten murat olunan mananın öyle olduğunu kesin olarak söylemek ve o mananın kastedildiğine Allah’ı şahit tutmaktır. Bu şekilde yapılan tefsir, şayet kesin bir delile dayanıyorsa sahihtir; dayanmıyorsa, yasaklanmış olan re’y tefsiridir. Te’vil ise: Kesin kaydıyla söylemeden ve Yüce Allah’ı şahit tutmadan, ayetin muhtemel olduğu manalardan birini tercih etmektir.”

Te’vil; “Bir söz, bir tavır ve bir davranışı, bunların muhtemel bulunduğu manalardan birine hamletme veya çevirme anlamına gelmektedir. Vâkıa bazıları te’vile, ifade ve davranışların aklın zahirine muhalif şekilde yorumlanması da demişlerdir ki, buna görülüp duyulan bir şeyi akla ilk gelenden başka ve hemen anlaşılmayan ma’kulâtla yorum demek de mümkündür… Aslında “e-v-l” maddesinden gelen te’vil, herhangi bir lafzın muhtemel bulunduğu manalardan birinin tercih edilip öne çıkarılması demektir. Bu itibarla da uzak-yakın lafzın muhtemel bulunmadığı manayı/manaları “tefsir” ve “te’vil” deyip ortaya koymak yanlıştır.”